Narodni muzej Srbije! Izložba "Od mnogoboštva do hrišćanstva: rotonda u Stojniku" (FOTO)

Autori: Tatjana Cvjetićanin, Maja Franković i Adam Crnobrnja 

Autor postavke: Igor Stepančić

Saradnici na izložbi: Olga Špehar i Jelena Premović
Katalog Od mnogoboštva do hrišćanstva: rotonda u Stojniku (urednik Tatjana Cvjetićanin)
Autori: Tatjana Cvjetićanin, Adam Crnobrnja, Olga Špehar i Maja Franković

Arheološka istraživanja Kosmaja započeo je akademik Nikola Vulić pre više od stoleća, sistematskim iskopavanjima utvrđenja i njegove najbliže okoline, od 1911. do 1913. godine. Uprkos izuzetnoj važnosti kosmajskog područja u rimsko vreme, kao carskih rudnika koja su snabdevala imperiju srebrom, istraživanja se nastavljaju tek početkom 1950-ih. Obnavlja ih Narodni muzej, pod rukovodstvom Milivoja Veličkovića, a prvi i istovremeno veoma značajni rezultati – „jedna veća građevina kružne osnove s ostacima mozaika“ – u celosti se tek sada predstavljaju.

Fragmenti mozaika preneti su 1959-1960. u muzej, konzervirani i restaurirani i samo pojedini kratkotrajno izloženi u tadašnjem ”kasnoantičkom odeljku izložbe muzeja”. Slobodan Dušanić je natpise sa mozaika objavio 1974. godine, a sve do 2013. godine, do svečanog obeležavanja donošenja Milanskog edikta, mozaici nisu bili izloženi. Danas je u stalnoj postavci Narodnog muzeja Srbije izložne manji deo.

Stojnička rotonda je jedini do sada poznat sakralni objekat u kosmajskoj rudničkoj oblasti iz vremena rimske dominacije. Priložnički natpisi i motivi na podnom mozaiku, kao i fragmenti oltarske pregrade ukazuju na to da se radi o hrišćanskoj crkvi IV veka. Stojnička rotonda bila bi jedina sačuvana, možda i najstarija, hrišćanska crkva na široj teritoriji Beograda. Međutim, neobični motivi u otkrivenim arhitektonskim elementima i dekoraciji, sugerišu i to da je sama građevina podignuta ranije, moguće kao hram nekog od božanstava podzemnog sveta. 

U okviru tri tematske celine Rimski carski rudnici na Kosmaju, Rotonda u Stojniku i Arheološko nasleđe Kosmaja predstavlja se arheološki pejzaž Kosmaja u rimsko doba, rimski carski rudnici i osnovni elementi rudničke kulture od 1. do 3. veka, zavetni podni mozaici – prepletene verbalne i vizuelne hrišćanske poruke, ali i istorija arheoloških istraživanja, konzervacija mozaika, rezultati novih istraživanja i sadašnje stanje Stojničke rotonde, koje pokreće važno pitanje očuvanja arheološke baštine i zaštite arheološkog nasleđa. 

Imena darodavaca osnov su i za prikaz multikulturne slike Kosmaja, prve hrišćanske zajednice na ovom prostoru, te veze sa gradskim centrima u okolini, posebno Singidunumom, rimskim Beogradom. Iako je Singidunum u to vreme bio značajan episkopski centar, druge ranohrišćanske crkve na široj teritoriji Beograda, osim Stojničke rotonde, nisu otkrivene.

Izložba se otvara povodom 18. međunarodnog kongresa hrišćanske arheologije sa temom Rano hrišćanstvo između liturgijske prakse i svakodnevnog života, koji organizuje Arheološki institut u Beogradu, u saradnji sa Narodnim muzejom Srbije, Filozofskim fakultetom Univerziteta u Beogradu i Pontifikalnim institutom za hrišćansku arheologiju u Rimu, a održava se od 2. do 6. septembra 2024. godine u Beogradu.
Stoga je Narodni muzej Srbije izabrao da povodom održavanja 18. kongresa ranohrišćanske arheologije u Beogradu, predstavi upravo ovaj važan kompleks, kao izuzetan primer širenja hrišćanstva u 4. veku na ovim prostorima. 

BONUS VIDEO: