CRKVA U PEĆINI KAĐENICI TRAGIČNI SVEDOK ISTORIJE: Zarobljeni Srbi radije izabrali smrt nego prodaju na pijacama robova od Istanbula do Damaska

Skrivena u dubini Ovčarsko-kablarske klisure, pećina Kađenica svedoči o jednoj od najtragičnijih epizoda u istoriji Srbije - jezivom stradanju zbegova u Drugom srpskom ustanku. Ovaj jedinstveni spomenik nalazi se nedaleko od Ovčar Banje, na desnoj obali Zapadne Morave.

Pećina je danas obeležena visokim metalnim krstom i stazom koja vodi do ulaza. Njena unutrašnjost, uz jedva primetno svetlo koje prodire kroz probijene otvore, odiše atmosferom mistike. Mrak, tišina i hladni zidovi od kojih se odbija eho podstiču duboko poštovanje prema ljudima koji su ovde izgubili život. Centralno mesto u pećini zauzimaju dva sarkofaga, u kojima počivaju ostaci nastradalih, a svake godine na Vidovdan monasi iz Manastira Blagoveštenje služe parastos žrtvama.

Drugi srpski ustanak i tragedija

Tokom proleća 1815, prostor oko Čačka bio je poprište žestokih borbi između srpskih ustanika i turske vojske, koja je uključivala i Arbanase. Turci, opkoljeni u Čačku, često su vršili upade u okolna sela radi snabdevanja hranom i zarobljavanja lokalnog stanovništva, koje su prodavali u roblje. Nesrećni ljudi tretirani su kao stoka i preprodavani na pijacama robova, ne samo na Balkanu već i Istanbulu, Smirni (Izmiru), pa čak i u Damasku i Aleksandriji.

Foto: Saša Savović

U jednom od takvih pohoda, turski vojnici otkrili su veliki zbeg u pećini Kađenici, smeštenoj iznad visa zvanog Sekira. Pošto Srbi nisu hteli da izađu, Turci su zapalili veliku vatru ispod ulaza. Međutim, gusti dim brzo je ugušio ceo zbeg.

Sačuvana tradicija svedoči da su se ljudi radije odlučili za smrt nego za ponižavajuće ropstvo. Posebno mlade žene i devojke. Pećina je zbog dima i gareži koji je ugušio ljude dobila ime Kađenica.

Užasni zločin u Kađenici ostavio je duboke traume kod lokalnog stanovništva, a narodno predanje i istorijski zapisi doprineli su da sećanje na stradale nikada ne izbledi.

Čuvanje sećanja i uređenje pećine

Priča o tragediji u Kađenici prenosila se generacijama. Iako je pećina bila nepristupačna, radoznali posetioci često su ulazili kroz uske otvore i iznosili kosti kao dokaz istinitosti predanja.

Foto: Saša Savović

U 19. veku kosti su opojane, ali je kasnije taj događaj zaboravljen. Godine 1875. general Jovan Mišković (1844-1908) zabeležio je predanje u opisu Rudničkog okruga, čime je doprineo očuvanju kolektivnog sećanja, koje je počelo da bledi s protokom vremena.

Uz priče koje su se generacijama prenosile, početkom 20. veka pokrenuta je inicijativa za uređenje ove pećine kako bi se njena važnost trajno istakla. Na inicijativu učitelja Strahinje Civrića iz Jelen Dola, prva naučna analiza kostiju obavljena je 1932. Potom je pokrenuta inicijativa za obeležavanje i uređenje ovog mesta.

Tridesetih godina 20. veka, tokom obnove manastira u Ovčarsko-kablarskoj klisuri, vladika Nikolaj Velimirović (1880-1956) odlučujuće je uticao da se preuredi pećina Kađenica.

Inženjer Sergije Popov, izbeglica iz Rusije, vodio je radove. Ulaz je proširen, pod betoniran, a dodat je i novi otvor u steni za bolje osvetljenje.

Osvećenje 1940. godine

Svečano osvećenje Kađenice održano je 13. oktobra 1940. Ceremonija je započela bogosluženjem u Manastiru Blagoveštenje, posle čega je usledila litija do pećine.
Episkop Nikolaj održao je besedu koja je isticala značaj pećina u istoriji hrišćanstva. Njegove reči bile su ispunjene hrišćanskim i nacionalnim porukama, s naglašavanjem značaja žrtve i duhovne budnosti.

Foto: Saša Savović

Njegovu besedu pratio je patriotski govor vojvode Ilije Trifunovića Birčanina (1877-1943), predsednika organizacije Narodna odbrana, zatim i obraćanje ministra Mihaila Konstantinovića (1897-1982), koji je naglasio potrebu za jedinstvom Crkve i države.

Ovaj događaj, održan u vreme kada je Drugi svetski rat već počeo u Evropi, bio je više od religiozne ceremonije. On je simbolizovao jedinstvo i snagu srpskog naroda u teškim vremenima, kada je veliki deo evropskog kontinenta već bio pod nacističkom okupacijom.

Nažalost, samo pola godine kasnije nestalo je i Jugoslavije, a sudbine glavnih aktera ovog događaja simbolično su označile i novu tragediju srpskog naroda.

BONUS VIDEO