DŽELAT ZAHTEVAO AVANSNO PLAĆANJE, UVEK JE UBIJAO U BELIM RUKAVICAMA! Republika u poseti jedinstvenom muzeju zatvora u Sremskoj Mitrovici

Kako su izgledale prave bukagije i koliko su bile teške? A kako zatvorska ćelija pre 100 godina? Šta je nosio dželat na pogubljenjima i kako su se ona izvršavala?

Odgovori na ova i mnoga druga pitanja čekaju vas u okviru kompleksa Kazneno-popravnog zavoda Sremska Mitrovica (muzejski deo je u hotelu "Srem"), gde se nalazi jedinstvena postavka "Istorijska uloga Kazneno-popravnog zavoda i stradanje Srba u dva svetska rata: Zapečaćene sudbine". To je, zapravo, neka vrsta muzeja-zatvora.

POTRESNA SCENA

Prikazani predmeti su autentični i dočaravaju život u mitrovačkoj kaznionici od njenog osnivanja 1895. Poseban akcenat je na stradanju civila koji su u ovom zatvoru bili zarobljeni tokom Prvog i Drugog svetskog rata, gde su ili ubijani na zverske načine ili odvoženi u logore smrti.

Postavka je podeljena u četiri celine. Prvi deo je posvećen stradanju Srba od 1901. do 1918, drugi deo obuhvata period Kraljevine Jugoslavije, treći deo je o stradanju Srba kad je zatvorom upravljao NDH, dok je četvrti posvećen poznatim političkim zatvorenicima.

Za strahote u mitrovačkoj kaznionici za vreme Prvog svetskog rata saznalo se iz ličnog dnevnika tadašnjeg upravnika doktora Milana Kostića.

- Ovde je bilo 5.000 ljudi, to nisu bila osuđena lica, već civilni zarobljenici koji su čekali da ih rasporede dalje u logore u Austrougarskoj. Za tih 5.000 ljudi kuvalo se kao da ih je 1.000. Potresna scena iz Kostićevog dnevnika: poslao je komandire da deci daju mleko, a oni su morali i fizički da čuvaju decu dok jedu da im neko ne bi oteo hranu. Tolika je glad bila - objašnjava Ljubo Simić, zamenik upravnika KPZ Sremska Mitrovica dok nas vodi kroz postavku i pokazuje deo ličnih stvari tadašnjeg upravnika.

Za vreme Drugog svetskog rata u zatvor u Sremskoj Mitrovici dolaze ustaše.

- Ljudi su dovođeni u mitrovačku kaznionicu samo zato što su bili Srbi, Jevreji, Romi, u tim zgradama su stravično mučeni, odsecani su im delovi tela, čupani nokti... Takmičili su se ko će bolje i duže da odere kožu s čoveka, a da on ostane živ. Oko 8.000 nevinih žrtava je streljano 1942. na mitrovačkom spomen-groblju, a deo tih ljudi je pre toga bio u našim paviljonima, gde su mučeni - navodi Simić i pokazuje na originalnu fotografiju na zidu gde se vide ustaše kako stoje na leševima koje su bacili u jame.

Foto: ST/Vladimir Lukić

Dalje prelazimo u prostoriju koja govori o istoriji - ovde je deo posvećen službeniku Kraljevine Jugoslavije Karlu Dragutinu Hartu, koji je bio dželat i koji je tokom karijere izvršio 108 smrtnih kazni, a 107. izvršio je baš u KPZ Sremska Mitrovica. Bio je poznat po dres-kodu, odnosno cilindru i belim rukavicama, a ovde je izloženo njegovo originalno pismo kojim traži od gradske uprave da mu se avansno plati jer je imao problem s naplatom svojih usluga. Izložena su takozvana austrougarska vešala, a prema Simićevim rečima, osuđeniku se, pošto mu stave kapuljaču i omču, ne bi samo izmakla stolica na kojoj je stajao, već bi se pomoćnik dželata i zakačio za njega, vukao ga nadole.

- Smatralo se da ako smrt nastupi u vremenskom okviru od 10 do 12 minuta, da je to humano izvršenje smrtne kazne - dodaje Simić.

U PODRUMIMA

Tu su izložene i originalne bukagije nađene u podrumima paviljona. A naspram njih točak - vrsta kazne koja je bila propisana Karađorđevim zakonikom. Osuđeniku bi maljem prebili kosti na rukama i nogama, potom ga vezivali na točak i tako ga ostavili dok ne umre. Ova kazna je bila propisana samo za izdaju.

Foto: ST/Vladimir Lukić

Naredna postavka je posvećena poznatim političkim zatvorenicima koji su izvršavali kaznu zatvora u ovoj kaznionici poput Oskara Daviča, Žarka Zrenjanina, Rada Končara...

- Oni su bili ujedinjeni, imali su svoja predavanja, prenosili su jedan drugom znanja, prevodili knjige - završava Simić.

BONUS VIDEO