ZA NAROD NAJVEĆI, ZA CRKVU NAJGREŠNIJI: Zašto je car Dušan Silni Nemanjić jedini ostao bez oreola svetitelja

Najveći vladar u istoriji srpskog naroda car Dušan Silni jedan je od retkih iz blagorodne loze Nemanjića koji nije posvećen. Sem njega, božja blagodet i crkveno priznanje zaobišli su još samo kralja Stefana Radoslava (zamonašen kao Jovan) i kralja Stefana Uroša I (u monaštvu Simon). Iako je Srbija u doba cara Dušana postala najveća sila u Evropi i premda ju je ostavio na vrhuncu svoje moći (preminuo je 1355), očigledno da to nije bilo dovoljno da bi ga danas nazivali svetim.

Prošlo je duže od šest i po vekova od Dušanovog carstva, a istoričari se i danas spore čime se moćni poglavar zamerio tadašnjim, ali i kasnijim crkvenim vlastima. Postoji nekoliko mogućih razloga, a jedan od najčešće pominjanih je prisustvo carice Jelene, Dušanove supruge, na tlu Svete Gore.

To se, navodno, dogodilo tokom zime 1347, kada se, bežeći pred kugom, car s porodicom zatekao na grčkom poluostrvu Halkidiki, koje je tada bilo u sastavu Srbije. Hroničari su zabeležili da je za osam godina pandemije kuga odnela čak trećinu tadašnjeg evropskog stanovništva, odnosno, prema procenama današnjih demografa, čak 75 miliona ljudi.

Prekršio najstariji zavet

Verovatno da je car Dušan potražio spas od epidemije u izolovanosti svetogorskih manastira, te da je u Hilandar doveo sina Uroša i suprugu Jelenu, čime je prekršio i jedan od najstarijih zaveta da na Svetu Goru, od žena, može kročiti jedino Presveta Bogorodica. Neretko se i danas može čuti da carica Jelena, zapravo, nikada i nije koračala ovom svetom zemljom, već da je sve vreme nošena, ali ni to ne menja činjenicu da je bila jedna od retkih žena koja je ikada posetila Svetu Goru.

Za mnoge bi i danas ovo bio neoprostiv greh, ali neuporedivo manji od mogućnosti da je ubio rođenog oca. A upravo se o tome raspredalo tokom leta 1331, kada je kralj Stefan Dečanski zbačen s trona. Već u novembru bivši kralj je i umro pod nerazjašnjenim okolnostima, a mnogi su upirali prstom da je glavni vinovnik njegove smrti bio upravo njegov sin.

Navodno, ako je verovati tadašnjim izvorima, budući car se plašio da će ga otac lišiti prestola i prednost dati deci iz drugog braka, odnosno sinovima koje je dobio s romejskom princezom Marijom Paleologinom. Da podsetimo, Dušan je rođen u braku Stefana Dečanskog i Teodore, kćerke bugarskog cara Smilca, koja je preminula ubrzo nakon dolaska njenog muža na vlast.

Međutim, romejski izvori, pre svih Nićifor Grigo, o tome je zapisao: "Dušana je to nagonilo na strah i podozrenje koje su verovatno njegovi vršnjaci posejali u njegovu uzburkanu dušu, tako da se na kraju odlučio da se odmetne i ustane na oca... Zatim su ga (Stefana Dečanskog) stavili u tamnicu protiv volje i uz negodovanje sina, koji je ipak ćutao ne mogavši se suprotstaviti sili mnoštva jer se bojao da i njega samog ne zadesi neko zlo. Nije prošlo mnogo dana, a staroga kralja udavili su u tamnici i tako su njegovom životu dali gorak kraj umesto onih slatkih trenutaka sreće." Iako hroničar ističe da potonji car ničim nije naudio svom ocu, sumnje su ostale, pa se i dan-danas često navodi da je usmrtio rođenog oca.

Zaobišao Carigrad

Da li je car Dušan razmišljao o mogućnosti da Srbe prevede u katolicizam? Iako se isticao kao veliki pravoslavac i zaštitnik pravoslavlja, pojedini izvori navode da je u određenim periodima razmatrao i takvu mogućnost. I ne samo da je razmatrao već je i dopustio da u Srbiju uđu papski misionari s ciljem da se narod prevede u rimokatoličanstvo, iako je tako nešto bilo strogo zabranjeno čak i njegovim Zakonikom. Sigurno je da mu ovakav greh tadašnja crkva i Srbi nikada ne bi oprostili, ali je pitanje da li ga je zaista i počinio?
Poznato je da je srpskom carstvu najveća opasnost pretila s istoka, od Osmanlija, koji su se sve više približavali evropskom kontinentu. S druge strane, pretili su mu i Ugri predvođeni kraljem Lajošem I Velikim (1342-1382). Tražeći podršku i pomoć, pre svega u želji da otkloni mogućnost da ga istovremeno napadnu s dve strane, car Dušan je poveo i razgovore sa papom Inoćentijem VI (1352-1362).

Nadao se da bi papa mogao da umiri ugarskog kralja, a za to je, navodno, bio spreman da prihvati čak i papski primat i katoličku veru?! Takva spremnost, po mišljenju mnogih istoričara, predstavljale su najozbiljnije i neoprostive optužbe na račun cara Dušana, ali nikada nije dokazano da li bi to zaista i učinio. Štaviše, nakon što je uspeo da otkloni opasnost sa severa, primio je papsku delegaciju Inoćentija VI, ali se prema njoj poneo toliko hladno da je to prevazilazilo sve granice pristojnosti.

Konačno, u mnoštvu zamerki savremenika na rad i delovanje cara Dušana, stoji i veoma ozbiljna optužba da je nezakonito uzdigao srpsku arhiepiskopiju u rang patrijaršije, što mu je, opet, omogućilo da se nezakonito i sam kruniše za cara!!! U stvari, najveći "greh" se ogledao u tome što je u potpunosti zaobišao Carigradsku patrijaršiju, odnosno da je to izveo bez njenog učešća i blagoslova. Sem toga, pojedine carigradske eparhije nezakonito je pripojio srpskoj crkvi, što, naravno, nije ostalo bez odgovora.

Doskora se smatralo da je na cara Dušana bačena anatema, ali najnovija istraživanja ukazuju na to da je reč samo o privremenom odlučivanju (aforizmos), te da je sukob carigradske i srpske crkve okončan tek dvadeset godina nakon careve smrti. Naime, 1375, nad grobom cara Dušana u Manastiru Svetih Arhanđela kod Prizrena, održana je svečana ceremonija tokom koje je carigradski patrijarh ušao u crkvu i pričestio se sa srpskim episkopima i sveštenicima. Time su, konačno, i uklonjene posledice sukoba dve crkve, ali je car Dušan, po svemu sudeći, zauvek ostao bez svetiteljskog oreola.

BONUS VIDEO: