Psovka se kažnjavala u Dušanovom zakoniku: Da su nam danas ovakve kazne, gde bi nam kraj bio!

Foto: Brošura Dušanov zakonik

Dušanov zakonik

Dušanov zakonik poznat u prošlosti i kao "Zakon blagovernog cara Stefana", uz Zakonopravilo Svetog Save, najznačajniji je izvor srpskog srednjovekovnog prava. Donet je na dva državna sabora vlastele i crkvenih velikodostojnika.

Prvi deo Zakonika donet je na saboru održanom na Vaznesenje 20. maja 1349. godine u Skoplju kada je doneto 135 članova. Drugi deo Zakonika donet je na saboru održanom 31. avgusta 1354. u Seru i tada je dopunjen sa još 66 članova.

Zakonik se sastoji od ukupno 201 člana, a pisan je na starosrpskom jeziku.

Donošenjem ovog zakonika car Dušan je želeo da uspostaviti vladavinu prava, jedinstveni pravni sistem koji važi na teritoriji celog carstva, ali i ograniči zahteve i prava vlastela koja je njime takođe stavljena u okvire zakona.

Dušanov zakonik najviše se bavi državnim pravom – regulisanjem odnosa među staležima i njihovom odnosu prema caru, organizacijom sudstva i sudskog postupka, autoritetom sudija, načelom zakonitosti, borbom protiv razbojnika i lopova, krivičnim pravom, a najmanje govori o građanskom pravu.

Foto: Brošura Dušanov zakonik

A šta u Dušanovom zakoniku zapravo piše?

Od 1 do 38. člana nalaze se odredbe o pravima i obavezama Crkve, o njenom položaju, nadležnostima, obavezama prema caru, sudskoj vlasti... Od člana 39 do 63. Zakonik govori o pravima i obavezama drugog povlašćenog staleža – o vlasteli. Ove odredbe Zakonika im garantuju neprikosnovenost baštine i razne druge povlastice. Govore o proniji, obavezama prema vladaru, poštovanju sudija i suda…

Od člana 64 do 83. Zakonik se bavi pravima i obavezama zavisnog stanovništva. Pored odredbi koje zabranjuju preteranu eksploataciju zavisnog stanovništva od strane njihovog gospodara, Zakonik precizno reguliše i obaveze zavisnog stanovništva prema njihovom vlastelinu. Posle 83. člana slede odredbe o gradskom staležu i trgovcima, o krivičnoj odgovornosti grada i gradske zemlje, o odgovornosti vojnika...

Original Dušanovog zakonika nije sačuvan, ali postoji preko 20 prepisa. Najstariji prepis (verovatno najbliži originalu) potiče iz Struge iz 14. veka. Posle njega sledi prepis iz Prizrena iz 15. veka koji je najpoznatiji.

Zakonik je upamćen kao vrhovni pravni akt kojim je srednjovekovna Srbija uspostavljena kao pravna država.

Surove kazne?

Kazne predviđene Dušanovim zakonikom uglavnom su bile globa tj. novčane, ali je bilo i telesnih kazni koje su podrazumevale teško sakaćenje, a i batinjanje. Takođe, razlikovale su se u odnosu na to da li se primenjuju na vlastelinima ili običnom narodu. Evo nekih od članova iz ovog dokumenta koji to ilustruju:

Član 53. O nasilju:
Ako koji vlastelin uzme vlastelinku silom, da mu se obe ruke otseku i nos sareže; akoli sebar uzme silom vlastellinku, da se obesi, akoli svoju drugu uzme silom, da mu se obe ruke otseku i nos sareže.

Član 54. O bludu vlastelinke:
Ako vlastelinka učini blud sa svojim čovekom, da im se oboma ruke otseku i nos sareže.

Za teže zločine, i kazne su bile teže:

Član 94. O ubistvu:
Ako ubije vlastelin sebra u gradu, ili u župi, ili u katunu, da plati tisuću perpera, akoli sebar vlastelina ubije, da mu se obe ruke otseku i da plati trista perpera.

95. O psovci:
Ko opsuje episkopa. ili kaluđera, ili popa, da plati sto perpera. Ko se nađe da je ubio episkopa, ili kaluđera, ili popa, taj da se ubije i obesi.

96. O ubistvu:
Ko se nađe da je ubio oca, ili mater, ili brata, ili čedo svoje, da se taj ubica sažeže na ognju.

Knjiga koja se ostavlja u nasleđe, čuvar srednjovekovne zaostavštine!

Bibliografsko izdanje Dušanovog zakonika ("Mladinska knjiga") biće odštampano u svega 450 primeraka. Ova luksuzna knjiga, ručno ilustrovana po uzoru na srednjovekovna iluminatorna pisma, u luksuznoj opremi sa kožnim koricama i ukrasnim okovima, čine dve celine.

Foto: Brošura Dušanov zakonik

Prva je posvećena Stefanu Dušanu i obuhvata njegov život od detinjstva preko ustoličenja i vladavine do okolnosti donošenja Zakonika, njegovog značaja kroz vekove uz osvrt na sudbinu Prizrenskog prepisa. U drugom delu se nalazi prevod Dušanovog zakonika, koji je sa srednjovekovnog na savremeni jezik sačinio profesor dr Đorđe Bubalo.

- U vreme kada je proglašen, Dušanov zakonik bio je jedini vladarski pravni akt u Evropi pisan na narodnom jeziku, lako razumljivom u svakodnevnoj primeni. U Zakoniku najviše su zastupljene odredbe iz državnog, krivičnog i procesnog prava, a zakonodavac je birao propise koji su imali aktuelnost u trenutku donošenja i one na kojima je počivalo uređenje države i društva. Original Zakonika, za koji se pretpostavlja da je bio izdat u obliku pergamentnog svitka, nije se sačuvao, a najstariji rukopis potiče s kraja 14. veka. Tekst ovog pravnog spomenika poznat nam je na osnovu 26 sačuvanih rukopisa, koji su prepisivani sve do sredine 19. veka, uključujući i prevod na rumunski jezik - napisao je u uvodu dr Đorđe Bubalo, redovni profesor na Odeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu.

Zakonik je najznačajniji srednjovekovni pravni dokument koji svojim značajem prevazilazi okvire srpskog carstva, u kome je nastao, i predstavlja svetsku kulturnu baštinu, istovremeno potvrđujući državotvorni, pravni i kulturni kontinuitet srpskog naroda.

- I ova je knjiga, u kojoj su odredbe Zakonika približene savremenom čitaocu jezičkim osavremenjivanjem i studijama koje osvetljavaju ličnost zakonodavca, sadržinu Zakonika i okolnosti njegovog donošenja i višestoletne primene, izraz nastojanja da se očuva i neguje svest o kontinuitetu pravne i državotvorne kulture srpskog naroda - navodi Bubalo.

- Za nastanak ove jedne knjige zadužene su četiri radionice. U jednoj se izrađuje knjižni blok, u drugoj se preko odštampanih ilustracija nanosi zlatna folija, treća radionica je zadužena za izradu okova koji se naknadno montiraju na ručno izrađenu koricu, dok se u četvrtoj izrađuje drveni stalak na kome se laserski graviraju ukrasi nakon čega se lakira - rekao je Radoš Jovanović, direktor "Mladinske knjige".