Svinjište, Sisojevac, Tucanje... Evo kako su srpska sela dobijala ove čudne nazive

Foto: D. Ilić

Foto ilustracija

Smešno zvuči i Donje Brijanje kod Leskovca. Naravno, postoji i Gornje, a u toponimiji opozicija donji-gornji uglavnom označava položaj nizvodno, odnosno uzvodno na istom vodotoku - objašnjava za "Blic" profesor Aleksandar Loma, filolog i indoevropeista, etimolog, onomastičar i akademik SANU.

Opšte pravilo, objašnjava on, glasi da takva imena izvorno znače nešto sasvim drugo od onoga na šta nam liče. Do tog saznanja se, kako kaže, dolazi pre svega kroz istorijske zapise.

- Brijanje je u turskim popisima (15-17. vek) zabeleženo kao Brijan, a po poreklu gotovo sigurno nije od brijati, niti neke druge slovenske reči, već potiče od latinskog toponima Urbriana, kako se, po spisku iz doba cara Justinijana, zvalo jedno utvrđenje u blizini Niša - priča profesor Loma.

Kako su dobili ime Foto: pixabay.com Svinjište "Verovatno su tu bile hrastove šume gde su žirili svinje." Obzir "Ovo će biti naziv za vis sa kojeg puca pogled na sve strane (od obzirati se)." Padež "Stara narodna reč u značenjima 'padina, vodopad'. Kao gramatički termin znatno je mlađa, nastala kao prevod latinskog casus (koje je samo prevedeno sa grčkog ptôsis)." Sisojevac Selo kod Paraćina izaziva osmeh, a ime je ponelo po istoimenom manastiru, a ovaj po svom osnivaču, hilandarskom igumanu Sisoju.

I selo Tucanje je, kako objašnjava, prvi put zabeleženo u jednom turskom defteru iz 1571. godine, kada je bilo nastanjeno pravoslavnim Srbima; njegovo ime se takođe, uz oprez, može dovesti u vezu sa jednim toponimom iz istog spiska Tuttiana, navedenim među kastelima u Dardaniji.

- I Sisevac ili, kako stariji oblik imena glasi, Sisojevac kod Paraćina izaziva osmeh, ali treba znati da je selo ponelo ime po istoimenom manastiru, a ovaj po svom osnivaču, hilandarskom igumanu Sisoju, koji ga je podigao na obali reke Crnice, u podnožju Kučajskih planina, na zemlji koju je 1398. dobio od knjeginje Milice. To je monaško ime, poreklom iz koptskog (staroegipatskog) jezika - priča naš sagovornik.

Od neobičnih imena stranog porekla može se navesti i selo Ba kod Valjeva, u istoriji poznato po Baškom kongresu 1944. godine.

- Već pridev baški očituje da je ime prvobitno glasilo Bah, kako se još čulo u devetnaestom veku, a tako se redovno piše u turskim, austrijskim i srpskim izvorima od 16. do 19. veka. Znamo da se rudarstvo u srednjovekovnoj Srbiji razvilo sa dolaskom saskih (nemačkih) rudara u 13. veku, a u nemačkom jeziku postoji reč Bach - "potok", pa je verovatno da naziv potiče odatle - priča profesor Loma.

U nedoumicu nas, međutim, ništa ređe ne dovode ni toponimi čisto slovenskog porekla, kojima je prvobitni smisao zaboravljen.

- Visibaba doslovno jeste ono što nam se na prvi pogled čini - "baba koja visi", to je naziv cveta, a kao toponim znači mesto gde u proleće cvetaju visibabe. Najpoznatiji nosilac toga imena je selo kod Požege, koje se i najranije pominje, kao Gornja i Donja Visibaba već u turskom popisu iz 1476. godine - objašnjava ovaj profesor.

Među mestima koje imaju čudna imena izdvaja se selo Trudelj kod Gornjeg Milanovca. Prema predanjima iz prošlosti, ovo seoce ime je dobilo još za vreme proklete Jerine. Jerina je terala sve stanovništvo, pa i trudne žene da donose kamenje za podziđivanje Ostrovice, te se veruje da je od imenice "trudnica" ostalo ime Trudelj.

- To je samo narodno domišljanje, a pravo poreklo ovog toponima ostaje neizvesno. U današnjem obliku beleži se od početka 18. veka, a najranija čitanja u turskim popisima ukazuju da je u osnovi neko lično ime osnove Tvrd (Tvrdislav, Tvrtko i sl.), izvorno je izgleda bilo Tvrdenj pa je završetak izmenjen prema susednom Kozelju - priča profesor Loma.

I sela poput Žbevca, Svinjišta, Obzira, Smrdića, Padeža... svoja imena dobila su još u vreme kada se govorio arhaični jezik. Sada su se mnogi glasovi promenili, reči izašle iz upotrebe, ali su nazivi mesta ostali isti.